5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun md. 54’te düzenlenen tenfiz (ve tanıma) şartları açısından önem arz eden bir husus, bu şartların Türk mahkemelerince resen veya itiraz üzerine incelenmesine ilişkindir. Nitekim Kanun sistematiği çerçevesinde, MÖHUK md. 50 uyarınca belirlenen şartları taşıyan bir yabancı mahkeme kararı olması hâlinde Türk hâkimi, -karşılıklılık şartı hariç olmak üzere- tanıma ve tenfiz taleplerinde MÖHUK md. 54 uyarınca asli şartlar yönünden inceleme aşamasına geçecektir.
Kısaca yabancı mahkemenin yetkili olup olmadığıyla ilgili tenfiz şartı olarak adlandırabileceğimiz MÖHUK md. 54/1-b bendinin ilk cümlesi uyarınca, yabancı mahkeme kararının, Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine dâhil olan bir konuda verilip verilmediğine ilişkin tenfiz (ve tanıma) şartı hâkim tarafından resen dikkate alınacaktır[1]. O hâlde tenfiz (ve tanıma) talebini inceleyen mahkeme, yabancı mahkemenin yetkisinin Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine girerek karar verdiğini tespit ederse, tenfiz (ve tanıma) talebini reddedecektir[2].
Buna karşılık MÖHUK md. 54/1-b bendinin ikinci cümlesi uyarınca, aşkın yetki kurallarına göre yetki tesis eden bir mahkemece uyuşmazlık hakkında karar verildiği yönündeki tenfiz şartının incelenmesi, davalının itirazına bağlı tutulmuştur. Bununla birlikte öğretide, Anayasa md. 36 ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi md. 6 uyarınca mahkemelerin yetkisinin adil yargılanma hakkının teminatını oluşturduğu, bu nedenle aşkın yetki kurallarına göre yetki tesis eden bir mahkeme tarafından verilen kararın tenfizi (veya tanınması) talebinin kamu düzeni müdahalesine (MÖHUK md. 54/1-c) uğrayabileceği ifade edilmiştir[3].
Berna Berfin KAYA
[1] Aysel Çelikel, B. Bahadır Erdem, Milletlerarası Özel Hukuk, 16. Bası, İstanbul, Beta Basım, 2020, s. 746; Nuray Ekşi, Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi, 2. Baskı, İstanbul, Beta Basım, 2020, s. 286.
[2] Çelikel, Erdem, s. 746; Ekşi, s. 285.
[3] Ergin Nomer, Devletler Hususî Hukuku, Yenilenmiş 21. Bası, İstanbul, Beta Basım, 2015, s. 518; Cemal Şanlı, Emre Esen, İnci Ataman-Figanmeşe, Milletlerarası Özel Hukuk, 8. Bası, İstanbul, Beta Basım, 2020, s. 596.