I. Kavram
Şirketler hukukuna özgü olmayan ve temelinde dürüstlük kuralı ile hakkın kötüye kullanılması yasağı olan haklı sebep kavramı, bütün sürekli borç ilişkilerine son verme imkânı öngören genel bir ilke niteliğini taşır[1]. Mevzuat ve öğretide genellikle “haklı sebep” ifadesi kullanılıyorsa da, “mühim sebep(neden)”, “muhik sebep” ve “önemli sebep” ifadeleri de, haklı sebebi karşılamak için kullanılmaktadır.
II. Tanım
Anonim şirketin haklı sebeple feshinin talep edilebilmesi için haklı sebebin varlığı gerekir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, haklı sebebe hukukî sonuç bağladığı hâlde, bu kavramı ne tanımlamış ne kavrama ilişkin yapıcı unsurlar belirlemiş ne de bu hâllere örnek vermiştir. Haklı sebep kavramının, niteliklerinin gösterilmesi ve tanımlanması tamamıyla öğreti ve yargı kararlarına bırakılmıştır[2]. Kaldı ki, kanun koyucunun bu tutumu[3], haklı sebebin kendi “göreceli[4]” niteliğinden ve somut koşulların bütünü içerisinde değerlendirilmesi gereğinden kaynaklanmaktadır[5]. Dolayısıyla hâkim, somut olayda haklı sebep bulunup bulunmadığını değerlendirirken kendisine 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu md. 4 ile verilen takdir yetkisini kullanacaktır[6].
Genel olarak haklı sebep, dürüstlük kuralları gereği, taraflar arasındaki hukukî ilişkiyi çekilmez hâle getiren hukukî olgu olarak tanımlanmıştır[7]. Şirketler hukuku bakımından haklı sebep ise, pay sahibinin içinde bulunduğu şirket ilişkisini sürdürmesini kendisinden beklememizi imkânsız kılacak şekilde değiştirecek hukukî olgu[8] şeklinde ifade edilmiştir[9].
TTK md. 245’te kollektif şirketler için haklı sebep, “… şirketin kuruluşuna yol açan fiili veya kişisel sebeplerin şirketin işletme konusunun elde edilmesini imkânsız kılacak veya güçleştirecek şekilde ortadan kalkmış olmasıdır” şeklinde tanımlanmıştır. Ayrıca anılan maddede, “özellikle” ibaresi kullanıldıktan sonra tahdidi[10] olmayacak bir sayım ile haklı sebepler örneklendirilmiştir. Kollektif şirket, bir şahıs şirketi iken; anonim şirket, bir sermaye şirketidir. Düzenlemelerin ve iki şirketin yapısının birbirinden ziyadesiyle farklı olması karşısında, anonim şirketler için TTK md. 245’in kural olarak uygulanamayacağı kanaatindeyiz[11].
Nihayet, öğretideki tanımlardan hareketle, TTK md. 531’de yer alan anonim şirketler bakımından haklı sebebi, “azınlığın hak ile menfaatlerini ağır şekilde ihlal eden ve dürüstlük kuralları gereği, azınlığın pay sahipliğinin devamını çekilmez kılan karar, eylem ve hâller” şeklinde tanımlayabiliriz[12].
Osman Can BAŞDEMİR
[1] Çamoğlu, E.: “Ticaret Kanununun Kollektif Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi ve Ortağın Çıkarılmasına İlişkin Hükümlerinin Emredici Niteliği”, Ord. Prof. Dr. Halil Arslanlı’nın Anısına Armağan, İstanbul 1978, s. 289; Çamoğlu, E.: Anonim Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi, Prof. Dr. Yavuz Alongoya İçin Armağan, İstanbul 2007, s. 667. Ayrıca devam eden geçerli bir sözleşmeye son verme yetkisi tanıması açısından ahde vefa ilkesinin bir istisnası olarak değerlendirilmiştir(Çamoğlu, E.: Kollektif Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi ve Ortağın Haklı Sebeple Çıkarılması(Fesih), İstanbul 2008, s. 56).
[2] 6102 sayılı TTK md. 531 gerekçesi.
[3] Haklı sebep kavramı, yasal olarak tanımlanmamış olması sebebiyle “açık bir norm” olarak telakki edilmektedir(Pulaşlı, H.: Şirketler Hukuku Genel Esaslar, Gözden Geçirilmiş, 6728 Sayılı Kanunla Getirilen Yenilikler ve Yapılan Değişiklikler İşlenmiş Güncellenmiş ve Genişletilmiş 5. Baskı, Ankara 2017, s.659). Doğası icabı esnek olan ve hâkimin takdir yetkisi kapsamında değerlendirilmesi gereken haklı sebep kavramının kanunda katı bir şekilde tanımlanmasının kavramın ruhuna uygun düşmeyeceği ifade edilmektedir(Seliçi, Ö.: Borçlar Kanununa Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, İstanbul 1976, s. 188).
[4] Nispi.
[5] Çamoğlu, E.: “Anonim Ortaklığın Haklı Sebeple Feshinde Hakimin Takdir Yetkisi”, Batider, C. XXXI, S. 1, s. 6.
[6] Hâkime takdir yetkisi tanınması, “hüküm içi(bilinçli) boşluk” bulunması nedenine dayandırılmaktadır(Ayoğlu, T.: “Anonim Ortaklıkların Haklı Nedenle Feshi”, GÜHFD, 2013/2, Oğuz İmregün’e Saygı Sempozyumu, İstanbul 2013, s. 226).
[7] Oğuzman, K.: Türk Borçlar Kanununa ve İş Mevzuatına Göre Hizmet (İş) Akdinin Feshi, İstanbul 1955, s. 42; Süzek, S.: İş Hukuku, 17. Baskı(Tıpkı Basım), İstanbul 2019, s. 679; Çamoğlu, Fesih, s. 23.
[8] Kanımızca bu bir hukukî olgu değil, maddi olgudur.
[9] Çamoğlu, Fesih, s. 56; Erdem, N.: Anonim Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi, Güncelleştirilmiş ve Genişletilmiş 2. Bası, İstanbul 2019, s. 97.
[10] Sınırlı sayı prensibi(numerus clausus).
[11] TTK md. 255’te yer alan “bir ortağın kendisinden kaynaklanan sebeplerden dolayı” ifadesinin kişisel motifleri ön plana çıkartması dolayısıyla TTK md. 245’in TTK md. 531’e kıyasen uygulanamayacağı ifade edilmiştir(Tekinalp, Ü.: Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku, Değişiklikler ve İkincil Düzenlemelerle Güncelleştirilmiş 4. Bası, İstanbul 2015, s. 337). TTK md. 245’in anonim şirketlerin sermaye şirketi niteliğine uygun düştüğü ölçüde uygulanabilir olduğu ifade edilmiştir(Bahtiyar M.: Ortaklıklar Hukuku, Güncellenmiş 13. Bası, İstanbul 2019, s. 384); Ayrıca anonim şirketlerin ekonomik yararları ile azınlık haklarının, hakkaniyet ve adalet ilkeleri içerisinde değerlendirilmek suretiyle TTK md. 245’in kıyasen uygulanabileceği görüşü için bkz. Eriş, s. 2688; Aynı yönde bkz. Ayhan, R. / Çağlar, H. / Özdamar, M.: Şirketler Hukuku Genel Esaslar, Ankara 2019, s. 458; Karahan, S.(Editör): Şirketler Hukuku, Güncellenmiş 2. Baskı, Konya 2013, s. 458. Öte yandan haklı sebep kavramının şahıs şirketlerine özgü bir kavram olduğu ve anonim şirkette kural olarak haklı sebebin bulunmadığı görüşü için bkz. Bozkurt, T.: Şirketler Hukuku, Genişletilmiş-Gözden Geçirilmiş-Güncellenmiş 10. Baskı, Ankara 2019, s. 514.
[12] Poroy, R. / Tekinalp, Ü. / Çamoğlu, E.: Ortaklıklar Hukuku II, Yeniden Yazılmış 13. Bası, İstanbul 2017, s. 343; Bahtiyar, s. 384; Şener, O. H.: Teorik ve Uygulamalı Ortaklıklar Hukuku Ders Kitabı, Gözden Geçirilmiş 4. Bası, Ankara 2019, s. 636-637; Ayhan / Çağlar / Özdamar, s. 460; Altay, S.A.: Anonim Ortaklıklar Hukuku’nda Sermayeye Katılmalı Ortak Girişimler, İstanbul 2009, s. 686, dn. 1603; Erdem, s. 106; Şahin, A.: Anonim Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi, İstanbul 2013, s. 110.