Azınlık kavramı[1] ile esas sermayenin en az onda birini veya halka açık anonim şirketlerde yirmide birini temsil eden payların sahipleri ifade edilmektedir. Azınlık hakları ise, esas sermayenin %10’unu veya halka açık anonim şirketlerde %5’ini temsil eden pay sahiplerine, çıkar çatışmalarında çoğunlukla aralarındaki dengeyi sağlamak ve onları çoğunluğun gücüne karşı korumak amacıyla tanınmış haklardır[2]. Anonim şirketin haklı sebeple feshi davası ile birlikte yeni bir özel fesih nedeni ve olumlu bir azınlık hakkı[3] ortaya çıkmıştır. Azınlık, bu hak ile yönetime büyük oranda etki etme olanağına kavuşmuştur. Bu dava, öğretide, azınlığın korunmasına hizmet eden ve çoğunluğun iktidarını kötüye kullanmasına karşı istisnai hâllerde kullanılabilen olağanüstü nitelikte radikal bir enstrüman olarak anılmaktadır[4].
Fesih davası hukukî niteliği bakımından, alternatif çözümleri bulunan inşai nitelikte koruyucu bir eda davası olarak nitelendirilmektedir[5]. İnşai dava ile mahkemeden yeni bir hukukî durum yaratılması, mevcut bir hukukî durumun içeriğinin değiştirilmesi ya da mevcut hukukî durumun ortadan kaldırılması istenir(6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu md. 108). Anonim şirketin haklı sebeple feshi, davacının tek taraflı irade beyanının yeterli olmadığı ve tarafların bu konuda anlaşmasının mümkün olmadığı durumlardan sayılmakta ve fesih ancak bir mahkeme kararıyla sağlanabilmektedir[6]. Bu dava ile kanımızca, anonim şirketin haklı sebeple feshi davasında davacının talebi göz önünde bulundurulduğunda, davanın niteliği itibarıyla inşai karakterde olduğu sonucuna varılacaktır. Ayrıca 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda aksi düzenlenmediği ve niteliğine uygun düşmeyeceği için inşai karakterdeki bu davada verilen karar geleceğe etkilidir[7].
Öte yandan, haklı sebeple fesih davası açma hakkı, azınlık hakkı olması dolayısıyla vazgeçilemez, bir diğer söyleyişle, feragat edilemez haklardandır. Azınlık, haklı sebeple fesih davası açma hakkından önceden vazgeçemez; azınlığın bu hakkı hiçbir suretle elinden alınamaz[8]. Çünkü diğer azınlık hakları gibi, fesih davası açma hakkı da bir anonim şirket içerisindeki azınlığın olmazsa olmaz haklarındandır. Bunlar, pay sahibi hakkı görünümünde olmakla birlikte, esasen anonim şirketin niteliklerini ve temelini simgeleyen ilkelerin hak olarak somutlaşmasıyla oluşturulmuştur[9].
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu md. 2/1 gereği, herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uygun davranmak zorundadır. Dürüstlük kurallarına aykırılık hâlinde ise, kötüye kullanma, TMK md. 2/2 uyarınca, hukuk düzeni tarafından korunmayacaktır. Anonim şirketin haklı sebeple feshi davasının konusunu, çoğunluğun dürüstlük kuralına aykırılık teşkil eden kararları ile davranışları ve/veya hakkın kötüye kullanılması oluşturmaktadır. Dolayısıyla açılacak davalarda çoğunluğun kararlarının ve davranışlarının haklı sebep teşkil edip etmediği hususu ile diğer bazı durumların hem dürüstlük kuralı hem hakkın kötüye kullanılması yasağı ışığında yorumlanması gerekmektedir[10].
Osman Can BAŞDEMİR
[1] Azınlık(azlık) kavramının TTK’de bir tanımı bulunmamaktadır.
[2] Sumer, A.: Anonim Ortaklıklarda Azınlık Haklarının Korunması ve Anonim Ortaklığın Haklı Nedenle Feshi, Doktora Tezi, İstanbul 1990, s. 16.
[3] Olumlu azınlık hakları, çoğunluğun iradesine aykırı olsa dahi, azınlığın kendi irade beyanı ile hakkını bir talep ya da dava yöntemiyle kullanmasıdır(Sumer, Azınlık Hakları ve Fesih, s. 16-17); Olumlu azınlık hakları, azınlığın kendisine hak tanınan hususlarda somut taleplerde bulunabildiği hâllerdir(Poroy, R. / Tekinalp, Ü. / Çamoğlu, E.: Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, Güncelleştirilmiş 12. Bası, İstanbul 2010, s. 339).
[4] Pulaşlı, H.: Şirketler Hukuku Şerhi, C. III, Tamamen Yenilenmiş ve Genişletilmiş 3. Baskı, Ankara 2018, s. 2420-2421; Bilgili, F. / Demirkapı, E.: Şirketler Hukuku Dersleri, 6. Basım, Bursa 2018, s. 382; Bozbel, S.: Anonim Ortaklıkların Haklı Nedenle Feshi – Mukayeseli Hukuk Çerçevesinde Değerlendirmeler, https://www.linkedin.com/pulse/anonim-ortakl%C4%B1klar%C4%B1n-hakl%C4%B1-nedenle-feshi-mukayeseli-bozbel-ll-m- (E.T.: 21.05.2019).
[5] Poroy, R. / Tekinalp, Ü. / Çamoğlu, E.: Ortaklıklar Hukuku II, Yeniden Yazılmış 13. Bası, İstanbul 2017, s. 340; Pulaşlı, Şerh, s. 2420; Hanağası, E.: “Anonim Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi Davasının Medenî Usûl Hukuku Perspektifinden Değerlendirilmesi”, Batider, C. XXXII, S. 1, s. 205; Şahin, A.: Anonim Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi, İstanbul 2013, s. 55-56.
[6] Kuru, B. / Arslan, R. / Yılmaz, E.: Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı, 25. Baskı, Ankara 2014, s. 264; Kuru, B.: İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı, 2. Baskı, Ankara 2018, s. 142-144; Arslan, R. / Yılmaz, E. / Taşpınar Ayvaz, S. / Hanağası, E.: Medenî Usul Hukuku, 4. Baskı, Ankara 2018, s. 303-305.
[7] Kuru / Arslan / Yılmaz, s. 266-267; Kuru, s. 144; Arslan / Yılmaz / Taşpınar Ayvaz / Hanağası, s. 305; Yargıtay 11. HD, 17.04.2017 tarih ve 2015/13981 E. 2017/2153 K. sayılı kararı ile TTK’ye göre ortaklık sıfatının geçmişe etkili olarak sona erdirilemeyeceğine hükmetmiştir. İlgili karar için bkz. Yargıtay Hukuk ve Ceza Dairelerinin Türk Ticaret Kanununa İlişkin Kararları 2017, İstanbul 2018, s. 240-241.
[8] Moroğlu, E.: Anonim Ortaklıkta Azınlık Pay Sahiplerinin Korunması ve Haklı Nedenlerle Fesih, Ord. Prof. Dr. Halil Arslanlı’nın Anısına Armağan, İstanbul 1978, s. 472.
[9] Poroy, R. / Tekinalp, Ü. / Çamoğlu, E.: Ortaklıklar Hukuku I, Güncellenmiş-Yeniden Yazılmış 14. Bası, İstanbul 2019, s. 684.
[10] Poroy / Tekinalp / Çamoğlu, Ortaklıklar II, s. 340; Şahin, Fesih, s. 60.